Kemajuan komunikasi sama ada melalui internet berkelajuan tinggi, liputan mudah alih, atau media sosial mengubah cara masyarakat membentuk hubungan, mengakses pendidikan, menyertai ekonomi digital, serta memperkukuh perpaduan sosial.
Namun di luar bandar Sarawak, terutama di kawasan pedalaman dan pulau, halangan infrastruktur dan kos tinggi masih mengekang potensi komuniti.
Pada tahun 2025, laporan Suruhanjaya Komunikasi dan Multimedia Malaysia (SKMM) menunjukkan nisbah liputan internet berkelajuan 4G di Sarawak telah mencapai 80–85 %, sementara liputan 3G / 2G hampir keseluruhan kawasan majoriti penduduk.
Namun, kadar akses internet rumah (fixed broadband) hanya dalam lingkungan 55–65 % di kawasan luar bandar — berbanding lebih 90 % di bandar utama (Kuching, Miri, Sibu).
Tambahan pula, kelajuan muat turun purata di luar bandar sekitar 10–15 Mbps sahaja, jauh di belakang purata bandar yang antara 30–50 Mbps.
Data ini mencerminkan ada prasarana asas, tetapi sudah sampai masa keperluan komunikasi harus dipertingkatkan..
Kesunyian digital di peringkat luar bandar menghadkan peluang warga untuk berinteraksi dalam platform maya termasuk forum komuniti, kumpulan Facebook, WhatsApp, dan kempen kesedaran sosial.
Ini menjejaskan potensi perpaduan merentasi etnik, terutamanya apabila acara kebudayaan dan perjumpaan fizikal lebih susah dikongsi atau di capaian seluas mungkin.
Sesi kajian tempatan di daerah Rumah Panjang, Kapit menunjukkan antara masalah utama ialah kurangnya penyertaan belia dalam aktiviti kebajikan yang kini dipromosikan melalui platform digital. Akibatnya, platform offline seperti makmal komputer sekolah kurang diguna walaupun wujud kerana fungsi perkongsian dan kesedaran kurang.
Di Bahagian Limbang, program “Rumah Panjang Pandu Ajar” menyediakan satelit Wi-Fi dan waktu penggunaan minit data percuma untuk keluarga, yang bukan hanya memudahkan komunikasi tetapi juga menguatkan hubungan antara generasi melalui aktiviti dalam talian bersama anak cucu di bandar.
Kebajikan penduduk di sana meningkat 30 %, dan sokongan sosial lebih meriah.
Pandemik COVID-19 menonjolkan keperluan pendidikan digital.
Walaupun sekolah menengah dan rendah kini sudah dibekalkan komputer dan sambungan, liputan lemah menyebabkan kelas dalam talian terganggu, terutama di kawasan seperti Hulu Rejang dan Marudi, di mana pelajar mengalami kadar penyertaan < 60 % dalam talian berbanding lebih 90 % di bandar.
Sekiranya komunikasi di luar bandar terjejas, pelajar kehilangan sumber pendidikan alternatif seperti video panduan, e-modul interaktif, dan platform kolaboratif.
Ini memberi kesan langsung kepada pencapaian akademik serta peluang mobiliti sosial.
Sebaliknya, projek percubaan seperti pusat komuniti “Suri Digital” di Daro memungkinkan pelajar saling berinteraksi secara maya, belajar bersama guru luar, malah berbengkel menulis dan coding secara dalam talian menyumbang peningkatan markah SPM sebanyak 10–15 % dalam tempoh setahun.
Akses komunikasi penting dalam memasarkan produk tempatan seperti kraf rotan, kopra, umbut, dan pelancongan rumah panjang kepada pasaran luar.
Tanpa capaian digital, platform seperti Facebook Marketplace atau Shopee kurang dimanfaatkan.
Contohnya, koperasi nelayan di Kuching muncul menaik nilai hasil laut dan produk turunan tetapi bagi nelayan di Sematan atau Lawas, kekangan liputan membuat promosi digital mahal dan lambat diterima pembeli luar.
Beberapa komuniti meneroka penggunaan starlink/satelit untuk akses Internet tanpa kabel berjaya meningkatkan permintaan luar seperti tempahan inap desa dan produk pandan dengan 25–40 % dalam setahun.
Tapi, kos pemasangan satelit dan langganan bulanan tinggi menjadi halangan utama bagi kebanyakan keluarga.
Tiga halangan utama terus menghambat:
- Topografi sulit (bentangan bukit, sungai lebar, hutan tebal) menyukarkan pemasangan menara telekom dan fiber optik.
- Kos operasi dan penyelenggaraan yang tinggi di kawasan pedalaman menyebabkan syarikat telekomunikasi (seperti Celcom, Digi, Maxis) melambatkan perluasan.
- Isu pendanaan dan model komersial: luar bandar tidak menarik dari segi ROI (return on investment), walaupun impak sosialnya besar. Skim subsidi kerajaan negeri atau persekutuan (seperti Jalinan Digital Negara) masih belum mencapai sasaran sepenuhnya.
Untuk menembusi halangan-halangan akses komunikasi di luar bandar, langkah pembangunan infrastruktur hibrid wajar dilaksanakan.
Salah satu caranya ialah melalui penyediaan Wi-Fi komuniti menggunakan satelit awam-swasta dengan subsidi kerajaan negeri.
Langkah ini penting kerana ia membolehkan penduduk luar bandar menikmati internet yang stabil tanpa bergantung sepenuhnya kepada rangkaian fiber yang sukar dibangunkan di kawasan bergunung-ganang.
Selain itu, penggunaan dron atau balun radio mesh juga boleh dijadikan alternatif komunikasi di kampung pedalaman.
Teknologi ini berkesan untuk liputan jarak pendek, malah kos pelaksanaannya lebih rendah berbanding pembinaan menara telekomunikasi baharu.
Hal ini dapat memberi peluang kepada komuniti terpencil untuk terus berhubung walaupun tinggal di kawasan sukar dicapai.
Cadangan lain yang relevan ialah pelaksanaan tower sharing agreements antara penyedia telekom dan institusi kerajaan seperti sekolah atau balai raya.
Melalui perkongsian ini, kos pembinaan dan penyelenggaraan dapat dikurangkan, di samping memperluaskan liputan kepada lebih ramai penduduk.
Usaha sebegini bukan sahaja menjimatkan sumber, malah mempercepatkan akses komunikasi moden di luar bandar Sarawak.
Selain pembangunan infrastruktur, akses komunikasi luar bandar juga boleh diperkasakan melalui subskripsi gabungan dan bantuan mampan.
Antara inisiatif yang boleh dilaksanakan ialah mewujudkan skema langganan murah komuniti, di mana setiap rumah di sesebuah kampung bergabung untuk melanggan satu pakej internet bersama.
Dengan bayaran yang dikongsi, kos bulanan menjadi lebih rendah dan mampu disuntik modal melalui koperasi kampung.
Langkah ini bukan sahaja menjimatkan, malah menggalakkan semangat kerjasama komuniti dalam memastikan semua penduduk mendapat manfaat daripada capaian internet.
Selain itu, kerajaan juga boleh memperluas pelaksanaan subsidi data pendidikan yang membolehkan pelajar dan guru menikmati data percuma khusus untuk tujuan pembelajaran.
Inisiatif ini amat penting kerana ia membantu murid di kawasan pedalaman untuk mengakses bahan pembelajaran digital, menghadiri kelas dalam talian, dan berhubung dengan guru tanpa beban kos internet.
Malah, beberapa kawasan DUN di Sarawak sudah mula menguji kaedah ini sebagai projek rintis untuk komuniti luar bandar.
Faktor literasi digital turut memainkan peranan penting dalam memperkasa akses komunikasi luar bandar.
Antara langkah yang boleh diambil ialah menganjurkan kelas literasi digital di pusat komuniti.
Melalui kelas ini, penduduk didedahkan kepada kemahiran asas seperti penggunaan WhatsApp, pengurusan media sosial secara positif, keselamatan dalam talian, serta asas pemasaran digital.
Pendedahan sebegini membantu mereka menggunakan internet bukan sahaja untuk hiburan, tetapi juga sebagai alat produktif yang memberi nilai tambah dalam kehidupan harian.
Di samping itu, aktiviti perpaduan digital seperti penganjuran program “Seminggu Digital Komuniti” boleh diperkenalkan.
Program ini menjadi platform generasi tua dan muda belajar bersama, sekali gus merapatkan jurang generasi dan etnik di kampung.
Dengan cara ini, teknologi tidak hanya dilihat sebagai alat moden, tetapi juga pemangkin perpaduan sosial dan pengukuhan identiti komuniti luar bandar.
Tambahan pula, wujud keperluan untuk membangunkan pendekatan ‘ruang selamat maya’ (safe online space).
Konsep ini memberi peluang kepada komuniti untuk mendapatkan akses pendidikan, perkhidmatan, dan interaksi sosial dalam persekitaran digital yang selamat dan inklusif.
Dengan adanya ruang sebegini, penduduk luar bandar dapat berinteraksi secara lebih terbuka tanpa rasa takut, tersisih, atau dipinggirkan oleh perkembangan teknologi.
Untuk memastikan komuniti luar bandar tidak ketinggalan dalam arus pendidikan moden, wujud keperluan melaksanakan pendidikan berorientasikan masa depan.
Antara cadangan utama ialah mewujudkan program “E-Pembelajaran Hibrid” yang menggabungkan pengajaran secara fizikal dengan pembelajaran dalam talian.
Pendekatan ini sejajar dengan modul Kementerian Pendidikan Malaysia (KPM) dalam era digital, sekali gus memberi ruang kepada murid luar bandar untuk menikmati kaedah pembelajaran lebih fleksibel dan interaktif.
Selain itu, pusat komuniti boleh dijadikan sebagai Learning Hubs dengan kemudahan jalur lebar serta tablet.
Melalui inisiatif ini, pelajar berpeluang datang selepas waktu sekolah untuk mengulang kaji pelajaran dengan bimbingan guru atau sukarelawan.
Hal ini bukan sahaja mengurangkan jurang digital, tetapi juga memperkukuh semangat belajar bersama di kalangan belia luar bandar.
Tambahan lagi, kerajaan boleh memperkenalkan subsidi untuk teknologi pendidikan seperti modul interaktif, realiti maya (VR) dan realiti terimbuh (AR) bagi pelajar luar bandar.
Walaupun dalam bentuk ringkas seperti buku pendidikan digital interaktif yang boleh dipinjam di pusat komuniti, usaha ini mampu meningkatkan keberkesanan pembelajaran dan membuka peluang pelajar luar bandar merasai teknologi moden yang selama ini hanya dinikmati di kawasan bandar.
Akses Komunikasi di Luar Bandar Sarawak adalah prasyarat penting arah kesejahteraan komuniti.
Ia bukan lagi soal teknologi semata, tetapi alat menghubungkan masyarakat dalam simpul sosial, perpaduan, pendidikan, dan ekonomi terutamanya ketika dunia bergerak pesat digital.
Dengan infrastruktur hibrid, subsidi mampan, literasi digital, dan pendekatan komunikasi kreatif, Sarawak boleh mendayakan luar bandar, memecahkan halangan, dan menjadikan setiap kampung sebagai nadi berkembang.
Komuniti, pentadbiran tempatan, penyedia telekom, dan sektor pendidikan perlu bergandingan membentuk masa depan inklusif.
Bila digital menyelusup hingga ke rumah panjang terpencil, itulah tanda sebenar Sarawak kian menembus batas dengan akses, peluang dan perpaduan tiba ke sempadannya yang paling jauh.
Rujukan
- Sarawak Tribune – SMART600 Project Expands Digital Connectivity Across Sarawak
- The Borneo Post – Sarawak to expand high-speed broadband connectivity in rural areas this year
- OpenGov Asia – Malaysia Digital Infrastructure to Empower Education Excellence
- Penang Institute – Bridging the Digital Divide in Malaysian Education
- ResearchGate – A Case Study: Broadband Over Powerline for Rural Area Deployment in Sarawak
GovInsider – Sarawak digitalisation efforts aim to bridge urban-rural divide
